Madonna, umiejscowiona w transepcie lewej nawy nowego kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Suchej Beskidzkiej na tle biało-czerwonej flagi narodowej, od dawna otoczona kultem, jest nam powszechnie znana jako Matka Boska Suska. W październiku br. została otworzona misternie wykonana konstrukcja skrzyniowa obrazu. Okazało się, że właściwy wizerunek Madonny został przykryty lustrem odsłaniającym tylko niektóre fragmenty postaci tj. twarz Maryi i Dzieciątka Jezus oraz ich dłonie.
Na owe lustro nałożona została drewniana złocona sukienka w typie Matki Bożej Częstochowskiej. Po zdjęciu wszystkich elementów zasłaniających płótno, okazało się, że właściwy wizerunek Maryi jest niezwykle pięknym ikonicznym dziełem malarskim w typie Hodegetrii, czyli Matki Bożej wskazującej drogę przez swojego Syna (z grec. ή oδηγήτρια, „Wskazująca Drogę”). Nałożone na Madonnę lustro zakryło bardzo dokładnie atrybucje obrazu, namalowanego na płótnie lnianym, które wtórnie, prawdopodobnie pod koniec XIX wieku zostało napięte na deskę. To niezwykłe dzieło malarskie, pędzla bardzo dobrego artysty, reprezentuje kanoniczny wariant wizerunku Hodegetrii, ukazujący Bogurodzicę frontalnie w tzw. ujęciu popiersiowym. Było błędnie datowane na koniec XIX wieku. Błąd wynikał zapewne z faktu, iż wówczas na właściwy obraz zostało nałożone lustro a na nie - drewniana pozłacana sukienka. Dowodem jest bardzo dobrze zachowany odręczny zapis wykonany ołówkiem na odwrociu sukienki z datą „1888 roku” i podpisem fundatora sukienki, którym był suski kościelny Józefa Bańdura.
Powodem, a w gruncie rzeczy inspiracją fundacji suszanina była pielgrzymka, którą odbył wcześniej do Rzymu. Wówczas papieżem był Leon XIII, propagujący w swoim nauczaniu również kult maryjny. To właśnie z jego inicjatywy w 1885 roku październik ogłoszony został oficjalnie miesiącem maryjnym. Fundacja sukienki z atrybutami Matki Bożej Częstochowskiej była wyrazem wiary kościelnego, stanowiąc swoiste votum wdzięczności. Stąd tez zapewne „stylizacja” ikony na Madonnę Jasnogórską z inwazyjnymi podmalowaniami w kolorze złotym niektórych elementów, by były niewidoczne pod pokrywą lustra. Twarz Maryi nie posiada jednak charakterystycznych cięć. Przedstawienie suskiej Madonny jest znacznie starsze. Pochodzi prawdopodobnie z końca XVI lub z początku XVII wieku, na co wskazuje zarówno struktura płótna, użyte pigmenty malarskie oraz symbolika.
Obraz trafił do Suchej prawdopodobnie w XVII wieku wraz z Kanonikami Regularnymi Laterańskimi (zapis w wizytacjach biskupich i inwentarzach parafii, obraz określany również mianem „Matki Bożej Stolicy Mądrości”), którym Piotr Komorowski powierzył opiekę nad parafią suską. Z dużym prawdopodobieństwem w I poł. XVII wieku Maryi i Dzieciątku Jezus domalowano tzw. „korony władysławowskie”, które miały jasno określony program ideowy. Stanowiły obrazowe uzasadnienie królewskiego charakteru kultu Matki Boskiej – Królowej Korony Polskiej. Ich historia wiąże się z osobą króla Władysława IV Wazy, który oficjalnie ufundował je w 1635 roku Matce Bożej Częstochowskiej. Domalowywanie koron po tym wydarzeniu już na wcześniejsze wizerunki maryjne było często stosowaną praktyką. Suska Madonna, otoczona wotami, była pierwotnie eksponowana w jednym z ołtarzy w starym suskim kościele. Pod koniec l. 70.tych XX wieku została przeniesiona do nowej świątyni.
Skrzynkę i drewnianą sukienkę poddano konserwacji, a jej fundatorką prac była suszanka Maria Lenart. Obraz Suskiej Madonny jest wpisany do rejestru zabytków ruchomych województwa małopolskiego. Przedstawienie maryjne jest bardzo zniszczone i wymaga przeprowadzenia gruntownej konserwacji. Po powołaniu komisji konserwatorskiej, na wniosek muzeum miejskiego i za zgodą suskiej parafii obraz został przewieziony na Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie w celu przeprowadzenia dokładnych badań. Precyzyjne datowanie ustali badanie tomografem. Rentgenowska tomografia komputerowa, stosowana również w celu dokładnego datowania dzieł sztuki jest metodą nieinwazyjnego badania radiologicznego, charakteryzującego się bardzo dużą rozdzielczością. Pozwala uzyskiwać szczegółowe obrazy przekrojów poprzecznych ciał o odmiennych właściwościach występujących w badanym obiekcie. Za pomocą tego badania można, oprócz dokładnego datowania, sprecyzować kiedy obraz był poddawany różnym zabiegom konserwatorskim, czy posiada przemalowania oraz dodatkowe starsze warstwy i jakich pigmentów należy użyć by przeprowadzić poprawnie wszystkie zabiegi konserwatorskie.
Suska Madonna zostanie poddana gruntownej konserwacji technicznej i estetycznej, która wykonana zostanie na Wydziale Konserwacji i Restauracji Krakowskiej ASP, współpracującej z naszym muzeum. Do suskiej świątyni wróci w połowie przyszłego roku, by nadal mogła się cieszyć kultem wśród społeczności miasta.
Barbara Woźniak
Dyrektor Muzeum Miejskiego Suchej Beskidzkiej
