Wystawa, dofinasowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Gminę Sucha Beskidzka, stanowi przegląd najnowszych odkryć archeologicznych, dokonanych w zlewni zbiornika retencyjnego w Świnnej Porębie na przestrzeni 13 ostatnich lat. Zabytki, które wówczas pozyskano, na wniosek Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, decyzją Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zostały przekazane suskiemu muzeum, które w ramach współpracy z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego pod opieką naukową prof. dr hab. Pawła Valde - Nowaka, przygotowało pierwszą stałą ekspozycję archeologiczną w Małopolsce Zachodniej, prezentującą wyniki wieloletnich badań archeologicznych i historycznych, ukazujących szeroką skalę bytowania człowieka w dolinie górnej i środkowej Skawy. Odkryto tam ślady osadnictwa prehistorycznego oraz średniowiecznego. Rozpoznano m.in.: ślady kultury świderskiej ze schyłkowego paleolitu i uchwycono stosunkowo rzadkie materiały mezolityczne i neolityczne o cechach kultur pucharów lejkowatych i kultury badeńskiej, zespoły ceramiczne dwóch różnych wariantów kultury mierzanowickiej, a także ślady kolonizacji młodszych kultur z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza oraz wpływów rzymskich i średniowiecza.

Przeświadczenie o surowych warunkach klimatycznych, podobnie jak zwracanie uwagi na brak urodzajnych gleb, skłaniało dotąd historyków oraz archeologów do wykluczania na tym terenie osadnictwa sięgającego okresu paleolitu i neolitu. Bardzo długo utrzymywał się również pogląd o nieprzebytej puszczy karpackiej, w której człowiek osiedlił się dopiero w średniowieczu. Do czasu podjęcia badań związanych z budową zbiornika, ślady wcześniejszego osadnictwa w dolinie rzeki Skawy były niemal nieznane. Tymczasem okazuje się, że wysokie skarpy i cyple nad Skawą były atrakcyjnym miejscem dla założenia obozowiska myśliwskiego już w starszej epoce kamienia czyli w okresie paleolitu. Stanowiły one doskonałe punkty obserwacyjne, pozwalające na śledzenie stad zwierząt. Posiadały również naturalne walory obronne. Rezultaty dokonanych tam odkryć ukazują również w nowym świetle problem wykrywalności stanowisk w górskiej części Polskich Karpat, a także precyzują intensywność oraz formy osadnictwa pradziejowego w tej części Beskidów Zachodnich.

Obraz zjawisk kulturowych, obejmujących pradzieje dorzecza mikroregionu górnej i środkowej Skawy, został ukazany na wystawie w kontekście ogólnych przemian zachodzących na terenie Europy, Polski i Małopolski. Konstrukcja narracji wystawy, realizowana w oparciu o kanwę kalendarza zdarzeń, ujmuje w sposób interaktywny, za pomocą dostępnych technologii, prezentację kultur archeologicznych wraz z charakterystycznymi dla nich typami gospodarki. Na kanwie chronologii absolutnej, od plejstocenu do wczesnego średniowiecza, na szklanych podświetlanych wielkoformatowych dioramach oraz stołach interaktywnych, zostałyprzedstawione: klimat, roślinność i świat zwierzęcy, epoki i ważniejsze kultury archeologiczne, technologie (postęp, surowce, rzemiosło, gospodarka), wierzenia (rytuał pogrzebowy) a także sztuka, stanowiące tło do prezentowanych artefaktów pozyskanych w ramach prac wykopaliskowych w zlewni zbiornika, tj. narzędzi, broni, przykładów ceramiki oraz niezwykle cennego skarbu ozdób z brązu, odkrytego w Zagórzu w 2012 roku. Ich uzupełnieniem są zabytki wypożyczone z Muzeum Archeologicznego w Krakowie.

Wystawa historyczno-archeologicznapt. „Najstarsze osadnictwo w dolinie Skawy” jest również klamrą zamykającą w Muzeum Miejskim Suchej Beskidzkiej prezentację dziejów miasta i jego najbliższej okolicy od czasów najdawniejszych po dzień dzisiejszy, będąc swoistym chronologicznym prologiem do dwóch wcześniej otwartych ekspozycji: „Fundacje Komorowskich i ich wpływ na dzieje Suchej”, przedstawiającej historię suskiego dominium od XV do 1 połowy XIX wieku oraz „Sucha. Miasto wielu wymiarów, historia zapisana w obrazie”, poświęconej dziejom miasta od drugiej połowy XIX wieku do 2015 roku. W ramach wystawy został przygotowany film dokumentalny pt. „Pradzieje osadnictwa w dolinie Skawy”oraz folder pt. „Najstarsze osadnictwo w dolinie Skawy”.

Serdecznie dziękujemy wszystkim osobom i instytucjom za współpracę w przygotowaniu ekspozycji i zapraszamy Państwa do jej zwiedzania.

Barbara Woźniak
Dyrektor Muzeum Miejskiego Suchej Beskidzkiej