23 sierpnia to rocznica podpisania paktu Ribbentrop–Mołotow i tajnego protokołu do tego dokumentu. To również Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych.
Porozumienie między rządami III Rzeszy i ZSRS przyczyniło się do rozpętania II wojny światowej. Pakt Ribbentrop–Mołotow, nazywany też zmową Hitlera ze Stalinem, zawarty na kilka dni przed atakiem Niemiec na Polskę, przesądził o losie Rzeczypospolitej oraz Europy Środkowo-Wschodniej.
Podwójna okupacja Polski
Od 1 września 1939 r. Polacy bohatersko stawiali czoła nacierającym wojskom niemieckim. 17 września 1939 r. wschodnią granicę kraju przekroczyły oddziały Armii Czerwonej, wypełniając zobowiązania sojusznicze wobec Niemiec. Ważne ośrodki miejskie, jak Warszawa, Kraków, Poznań czy Łódź, znalazły się pod niemiecką okupacją. Z kolei Wilno, Białystok, Lwów czy Stanisławów zostały zajęte przez Sowietów. Wybuch II wojny światowej okazał się dla Polaków nie tylko starciem militarnym, ale i pasmem represji ze strony obu agresorów.
Niemiecko-sowieckie braterstwo broni
Od września 1939 r. rezultatem formalnego paktu o nieagresji była szeroka współpraca wojsk III Rzeszy i Związku Sowieckiego. Obejmowała ona m.in. przekazywanie danych wywiadowczych czy wymianę informacji między służbami łączności. Sowieci zapewniali też Niemcom wsparcie radiowe samolotów Luftwaffe przy atakowaniu polskich obiektów. Dowodem niemiecko-sowieckiego braterstwa broni była wspólna defilada, którą zorganizowano 22 września 1939 r. w Brześciu nad Bugiem. Podobnych inicjatyw było więcej, czego obecnie – wbrew historycznym dowodom – wypiera się strona rosyjska.
Długofalowe konsekwencje zmowy Hitlera ze Stalinem
Sojusz niemiecko-sowiecki zakończył się wraz z atakiem Hitlera na ZSRS, do którego doszło 22 czerwca 1941 r. Niedawni sojusznicy stali się wrogami, a Sowieci uznali tę datę za początek tzw. wielkiej wojny ojczyźnianej, co do dzisiaj wykorzystują propagandowo Rosjanie, kreując się na pogromców niemieckich nazistów. Jednak skutki paktu Ribbentrop–Mołotow i IV rozbioru Polski przetrwały nie tylko II wojnę światową. Związek Sowiecki włączył tereny wschodnich województw Rzeczypospolitej w skład Białoruskiej SRS i Ukraińskiej SRS. Po 1945 r. nie mogło być mowy o powrocie polskich granic sprzed wybuchu wojny. Na mocy porozumień, które bez wiedzy Polaków zawarli alianci w trakcie rokowań pokojowych, Polska bezpowrotnie utraciła ok. 20% przedwojennego terytorium – prawie 78 tys. km2. Jest to powierzchnia w przybliżeniu odpowiadająca wielkości obecnych Czech. Wielowiekowe ośrodki polskości, jak Wilno czy Lwów, zostały zsowietyzowane. Setki tysięcy Polaków, którzy przed 1939 r. zamieszkiwali wschodnie województwa, za linią Curzona, przymusowo przesiedlono na Ziemie Odzyskane. To rodziło wiele ludzkich dramatów.
Źródło: Muzeum II Wojny Światowej/IPN
Foto: MKiDN