Dzięki zaangażowaniu obywateli możliwe jest lepsze reagowanie na zagrożenia i skuteczniejsza ochrona historycznych obiektów. Organizatorem akcji „Zostań społecznym opiekunem zabytków” jest Komitet Ochrony Zabytków i Dóbr Kultury. Honorowy patronat nad akcją objęła również małopolska wojewódzka konserwator zabytków Katarzyna Urbańska.

Osoba lub organizacja

– Społeczny opiekun zabytków to osoba lub organizacja, której zadaniem jest ochrona i promowanie dziedzictwa kulturowego. Status ten nadawany jest na podstawie ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Jego ustanowienie oraz cofnięcie reguluje starosta lub prezydent miasta na prawach powiatu na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków – wyjaśnia wojewoda małopolski Krzysztof Jan Klęczar.

- Nasze Stare Miasto w Krakowie zostało wpisane na Listę światowego dziedzictwa UNESCO już w 1978 roku jako jedno z 12 pierwszych z całego świata. Jesteśmy z tego dumni, bo dzięki temu nasze miasto zyskało światową sławę i rangę, stojąc obok takich miejsc jak Wersal, Watykan, Akropol czy Wenecja. Utrzymanie tak wspaniałego dziedzictwa wymaga niestety ogromnej pracy. Jeśli chciałbyś mi w tym pomóc, przystąp do akcji „Zostań społecznym opiekunem zabytków” - mówi małopolska wojewódzka konserwator zabytków Katarzyna Urbańska.

Oczy i uszy konserwatora

Społeczni opiekunowie zabytków mogą m.in. wskazywać obiekty wymagające opieki, monitorować ich stan, prowadzić działania edukacyjne czy wspierać służby konserwatorskie. Uprawnieni są także do pouczania osób łamiących prawo lub niewypełniających należycie obowiązków opieki nad zabytkami.

Opiekunowie otrzymują legitymację poświadczającą ich ustawowy status. Na terenie województwa małopolskiego funkcję społecznego opiekuna zabytków pełnią obecnie 133 osoby.

– To działania oddolne, które mają ogromne znaczenie dla lokalnych wspólnot. Społeczni opiekunowie zabytków są nie tylko „oczami i uszami” konserwatora, ale także ambasadorami lokalnej historii i aktywności obywatelskiej. Dziękuję Komitetowi Ochrony Zabytków i Dóbr Kultury za inicjatywę. Wierzę że przyczyni się ona do rozwoju sieci społecznej opieki nad zabytkami w naszym województwie - podkreśla I wicewojewoda małopolska Elżbieta Achinger.

Kto może zostać społecznym opiekunem zabytków?

Osoba ubiegająca się o status społecznego opiekuna zabytków musi wykazać znajomość przepisów dotyczących ochrony i opieki nad zabytkami. Powinna także posiadać odpowiednie wykształcenie, doświadczenie lub dorobek w tej dziedzinie.

Wniosek należy skierować do odpowiedniego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, ze wskazaniem powiatu, w którym skupiać się będzie działalność społecznego opiekuna zabytków.

Wniosek musi zawierać:

• - dane osobowe kandydata (imię i nazwisko, PESEL, adres zamieszkania), a w sytuacji osoby prawnej – jej dane oraz dane osobowe osób upoważnionych do występowania w jej imieniu;
• - własnoręczny podpis lub kwalifikowany podpis elektroniczny;
• - oświadczenie o posiadanej pełnej zdolności do czynności prawnych kandydata;
• - oświadczenie o niekaralności za przestępstwa popełnione umyślnie (zgodnie z art. 102 pkt 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami).

Wniosek powinien zawierać również:

• - motywację kandydata;
• - program działania na rzecz ochrony wybranych przez siebie zabytków i opieki nad nimi jako społeczny opiekun zabytków;
• - wskazanie szczególnie istotnych dla kandydata zabytków, nad którymi chce sprawować społeczną opiekę;
• - informacje o dotychczas podejmowanych przez kandydata działaniach na rzecz ochrony zabytków, opieki nad zabytkami i popularyzowaniu wiedzy na ich temat;
• - skany wszelkich dokumentów potwierdzających kwalifikacje kandydata.

Obowiązki i kompetencje społecznego opiekuna zabytków

Społeczny opiekun zabytków pełni istotną rolę w ochronie dziedzictwa kulturowego. Jego zadania obejmują:

• - dbanie o stan zachowania zabytków i ich utrzymanie w jak najlepszym stanie;
• - pouczanie osób naruszających przepisy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (art. 104 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami);
• - informowanie właściwych organów o zagrożeniach i naruszeniach prawa dotyczących ochrony zabytków;
• - popularyzowanie wiedzy o dziedzictwie kulturowym i jego znaczeniu;
• - współpracowanie z organami administracji publicznej oraz instytucjami zajmującymi się ochroną zabytków;
• - inicjowanie działań na rzecz konserwacji, rewaloryzacji i wpisania obiektów do rejestru zabytków.

Wysłałeś wniosek. Co dalej?

Zgłoszenia kandydatów na społecznych opiekunów zabytków trafiają do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie – w formie papierowej lub elektronicznej, za pośrednictwem platformy ePUAP. Każdy wniosek jest dokładnie analizowany przez pracowników urzędu – zarówno pod względem formalnym, jak i merytorycznym. W przypadku braków w dokumentacji, urząd wzywa wnioskodawcę do ich uzupełnienia.

Na podstawie złożonych materiałów sporządzana jest nota, w której oceniane są osiągnięcia, wiedza, doświadczenie kandydata, załączone rekomendacje oraz plan pracy jako społecznego opiekuna zabytków. Dlatego warto zadbać o rzetelne udokumentowanie swoich kompetencji i jasno przedstawić plan działań.
Nota trafia do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, który podejmuje decyzję o jej pozytywnym lub negatywnym zaopiniowaniu.

Jeśli decyzja jest pozytywna, wniosek przekazywany jest do właściwego starosty lub prezydenta miasta na prawach powiatu. To właśnie oni – w drodze zarządzenia – mogą ustanowić społecznego opiekuna zabytków i wydają mu legitymację.

Opieka, edukacja, ochrona

Opiekun społeczny działa na terenie całego powiatu, ale może wskazać konkretne obiekty, którymi chce się szczególnie zajmować. Jego rola nie ogranicza się wyłącznie do monitorowania stanu zabytków – może również podejmować działania edukacyjne i organizować wydarzenia związane z ochroną dziedzictwa.

– Zachęcam wszystkich mieszkańców Małopolski do rozważenia możliwości podjęcia tej odpowiedzialnej funkcji. Troska o dziedzictwo kulturowe to nie tylko zaszczyt, ale także realny wpływ na przyszłość naszej wspólnoty. Dziękuję organizatorom za zaangażowanie w tej sprawie i wykazywanie społecznej inicjatywy – podkreśla wojewoda małopolski Krzysztof Jan Klęczar.

Jeśli potrzebujesz pomocy w wypełnieniu wniosku lub nie wiesz, od czego zacząć, organizator akcji oferuje bezpłatną pomoc w wypełnianiu wniosku o nadanie statusu społecznego opiekuna zabytków, a także organizuje szkolenia przygotowujące do pełnienia tej roli.

Więcej na stronie organizatora: https://komitetochronyzabytkow.pl/zostan-spolecznym-opiekunem-zabytkow/